Γράφει η Κατερίνα Δημητρακοπούλου
Φανταστικοί ήρωες και νεράιδες, γοργόνες και ζώα που μιλάνε, μάγοι και βασιλιάδες, πριγκιποπούλες και ξωτικά, μονόκεροι και δράκοι… Ο μαγικός κόσμος της παιδικής λογοτεχνίας προσφέρει χιλιάδες παιδικά αναγνώσματα για κάθε ηλικία. Αλήθεια όμως με ποιο κριτήριο επιλέγουμε τα βιβλία που χαρίζουμε στα παιδιά μας;
Προσωπικά έχω απορρίψει εδώ και χρόνια τα «κλασσικά παραμύθια». Αδυνατώ να κατανοήσω για ποιο λόγο θα πρέπει να διαβάσω στα παιδιά μου ιστορίες – θρίλερ με λύκους που τρώνε ζωντανές γιαγιάδες, μάγισσες που μαγειρεύουν παιδιά, γίγαντες που κλέβουνε αγόρια για να τα φάνε και άλλους «χαριτωμένους» ήρωες. Επιπλέον αυτές τις ανατριχιαστικές ιστορίες θα τους τις διαβάζω το βράδυ, ακριβώς πριν πέσουν για ύπνο, όπου αποδεδειγμένα ο εγκέφαλος εκπέμπει σε συχνότητες που τα παιδιά απορροφούν πλήρως κάθε πληροφορία!
Αφού έγινα μητέρα ωστόσο, άρχισα να επανεξετάζω και τις ιστορίες με τους σούπερ ήρωες καθώς και τους χαρακτήρες από τα παιδικά κόμικς. Για την πρώτη κατηγορία άρχισα να έχω ενστάσεις όταν κατάλαβα ότι δεν βοηθάω ιδιαίτερα τα παιδιά μου όταν τους διαβάζω για χαρακτήρες που λύνουν τα θέματά τους με υπερφυσικές δυνάμεις. Αν ήταν να σηκώνω και εγώ το δεξί μου χέρι ψηλά και να απογειώνομαι το πρωί για να πάω στη δουλειά, δεν θα είχα καμία αντίρρηση. Επειδή όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, ίσως να μην είναι και πολύ χρήσιμο να δείχνουμε στα παιδιά μας ότι τα θέματά μας λύνονται ως δια μαγείας ή από διάφορους από μηχανής θεούς.
Με τους ήρωες των κόμικς και των κλασσικών παιδικών σειρών συμβαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν δεδομένα στερεότυπα, τα οποία επαναλαμβάνονται διαρκώς και πλέον είναι ξεπερασμένα. Οι αρσενικοί χαρακτήρες ( Μίκυ, Ντόναλντ, Λούκυ Λουκ, Ποπάυ κ.α) είναι σχεδόν όλοι εργένηδες και ιδιόρρυθμοι τύποι, ενώ οι θηλυκοί χαρακτήρες (Νταίζη, Όλιβ, Μίνι) παρουσιάζονται συνήθως ως αιώνιες αρραβωνιαστικιές, βαρετές νοικοκυρές ή επίδοξες σύζυγοι. Οι δε μορφωμένοι, οι «επιστήμονες» στα καρτούν είναι σχεδόν πάντα αντιπαθής, εκκεντρικοί τύποι, οι οποίοι δουλεύουν νύχτα στο εργαστήριο τους για να βρουν καταστροφικές φόρμουλες. Τα σύγχρονα παιδικά κόμικς είναι ακόμη χειρότερα, διότι όλες οι υπερφυσικές δυνάμεις των ηρώων συνοδεύονται από ένα σκοτεινό ύφος, μια νοσηρή ατμόσφαιρα και την έννοια του «κακού» να πλανάται σαν σκιά συνεχώς κατά τη διάρκεια της ιστορίας.
Αλήθεια πόσο κοντά στην σύγχρονη πραγματικότητα είναι όλα αυτά; Σε μια πραγματικότητα όπου τα θέματά μας δεν λύνονται με μαγικά φίλτρα, ξόρκια από ξεμαλλιασμένες μάγισσες και πανοπλίες που μας κάνουν άτρωτους. Σε μια πραγματικότητα όπου το ζητούμενο είναι η αρμονική συνύπαρξη και η ουσιαστική ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα. Σε μια κοινωνία στην οποία έχουμε ανάγκη να γαλουχήσουμε νέες γενιές παιδιών με ιδανικά την μόρφωση, την ευγένεια, την ισοτιμία, την ανεξαρτησία, την συγκρότηση. Τι ακριβώς μηνύματα περνάμε μέσα από ιστορίες ρηχές και χωρίς βαθύτερους συμβολισμούς;
Σαφώς υπάρχουν και εξαιρέσεις, με ήρωες κόμικς όπως ο Αστερίξ και παραμύθια σαν «Τα καινούργια ρούχα του βασιλιά» ή παραμύθια από τη λαϊκή μας παράδοση. Το πιο θετικό ωστόσο είναι, ότι πια στις μέρες μας υπάρχουν υπέροχα παιδικά βιβλία και εξαιρετικοί συγγραφείς. Το μόνο που χρειάζεται είναι να αφιερώσουμε λίγο παραπάνω χρόνο στην επιλογή αυτών που αγοράζουμε. Ίσως την επόμενη φορά θα άξιζε να μην μείνουμε στις προτάσεις της πωλήτριας, αλλά να καθίσουμε μαζί με τα πιτσιρίκια μας και να ξεφυλλίσουμε ήσυχα τις επιλογές που μας προσφέρονται.
Φυσικά και είναι υπέροχα τα θαλάσσια παλάτια, οι μαγικές δυνάμεις, τα μυστικά ξόρκια, οι πειρατές και οι βασίλισσες. Πόσο πιο υπέροχα όμως είναι όταν υπάρχει και ένα κρυμμένο νόημα πίσω από όλα αυτά, το οποίο αποκαλύπτεται και μετατρέπει την απλή διασκέδαση σε ουσιαστική ψυχαγωγία. Η απόλαυση εξάλλου που προσφέρει η αληθινή ψυχαγωγία είναι πολύ πιο διαρκής και βαθιά από ό,τι η εφήμερη διασκέδαση. Στην εποχή μας, όπου οι ταχύτητες είναι πια τεράστιες, αυτό λειτουργεί σαν ένα υγιές αντίβαρο.
Θυμάμαι ακόμα την ψυχαγωγία μου ένιωθα, διαβάζοντας την «Πολυάννα», τους «3 σωματοφύλακες», τον «Τωμ Σόγιερ», τις «Μικρές Κυρίες», τον «Ροβινσώνα Κρούσσο», το «Γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες», το «Παραμύθι δίχως τέλος», τον «Μάγκα», τον «Τρελλαντώνη», τα «Μυστικά του βάλτου», τον «Βασιλιά Αρθούρο», τις «20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα» και τόσα άλλα αριστουργήματα.
Νιώθω και τώρα την ίδια χαρά διαβάζοντας τον «μάγειρα του μαγεμένου τσίρκου» ή τους «πειρατές της καμινάδας» του Τριβιζά, το «αόρατο στέμμα της σοφίας» του Μαστακούρη, τις «περιπέτειες του μικρού Νικόλα» ή ελληνική μυθολογία.
Και οι φανταστικές ιστορίες και τα αστεία κόμικς και τα παραμύθια είναι υπέροχα! Μας μαγεύουν, μας ταξιδεύουν, μας διδάσκουν και μας κάνουν να νιώθουμε και εμείς μέρος ενός φανταστικού κόσμου. Μια και είναι όμως η πνευματική τροφή των παιδιών μας, είναι καλό να τα επιλέγουμε με την ίδια προσοχή που επιλέγουμε την φυσική τους τροφή. Ας πούμε «ναι» στα παραμύθια και «όχι» στα παραμυθιάσματα!
Καλή δημιουργική εβδομάδα σε όλους!
Κ.Δ