Σήμερα «χάθηκα» οδηγώντας στο κέντρο της πόλης. Έτυχε να είμαι αφηρημένη και να βρεθώ στην πλευρά του δρόμου που δεν μου επέτρεπε να στρίψω εγκαίρως για να διορθώσω το λάθος μου. Το κακό ήταν πολύ μικρό… έκανα μια μεγάλη βόλτα με το αυτοκίνητο, πέρασα από σημεία που δεν γνώριζα, μέχρι που κάποια στιγμή, είδα από μακριά ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο στο οποίο είχα ξαναπάει. Έστριψα, σωστά αυτή τη φορά, και έφτασα με μικρή καθυστέρηση στη δουλειά μου. Τι θα γινόταν όμως αν έπρεπε να βρω το δρόμο μου σε ένα βουνό ή να διαλέξω το σωστό μονοπάτι που θα με οδηγούσε γρήγορα σε ένα ασφαλές καταφύγιο; Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, θα έπρεπε να έχω ξαναπεράσει από την περιοχή και να έχω βάλει το κατάλληλο σημάδι ώστε να «θυμάμαι» τη διαδρομή που θα έπρεπε να ακολουθήσω.
Πώς όμως θυμόμαστε περιοχές από τις οποίες έχουμε περάσει και πώς χρησιμοποιούμε αυτή την πληροφορία για να προσανατολιστούμε; Πόσο χρήσιμη είναι αυτή η ικανότητα για την επιβίωση μας σήμερα ; Συνδέεται άραγε αυτή η πληροφορία με τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε όσα συμβαίνουν γύρω μας;
Κάποιες από τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις έρχονται να δώσουν οι επιστήμονες που κέρδισαν το φετινό βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας.
Τα πρώτα δεδομένα προέρχονται από τα πειράματα του καθηγητή του UCL, JohnO’ Keefe το 1971. Μελετώντας εγκεφαλικά κύτταρα ποντικών, διαπίστωσε πως κάθε φορά που το πειραματόζωο βρισκόταν σε διαφορετικό σημείο ενός δωματίου ενεργοποιούνταν και διαφορετικό νευρικό κύτταρο. Όσο πιο ισχυρές οι συνδέσεις μεταξύ αυτών των κυττάρων, που ονόμασε «κύτταρα θέσης», τόσο πιο κοντινές οι αποστάσεις των διαφορετικών σημείων στο δωμάτιο. Με αυτόν τον τρόπο στον εγκέφαλο σχηματίζεται ένας νοητικός χάρτης του περιβάλλοντος στο οποίο κάθε φορά βρίσκεται ο οργανισμός.
Τριάντα χρόνια αργότερα, ένα ζευγάρι ψυχολόγων – νευρο-επιστημόνων, οι May-Britt και Edvard Moser εντόπισαν έναν άλλο τύπο νευρικών κυττάρων τα «κύτταρα πλέγματος». Αυτά δημιουργούν ένα σύστημα συντεταγμένων που επιτρέπουν τον ακριβή προσδιορισμό της θέσης του οργανισμού αλλά και την «πλοήγησή» του στο χώρο.
Τί σημαίνουν όμως όλα αυτά;
Κάθε φορά που βρισκόμαστε σε έναν χώρο, στον εγκέφαλό μας σχηματίζεται ο νοητικός του χάρτης. Έτσι όμως προκύπτει ένας τεράστιος αριθμός τέτοιων χαρτών. Από το πώς συνδέονται οι πληροφορίες των διαφορετικών αυτών χαρτών μεταξύ τους, προκύπτει κάθε φορά και η διαδρομή που ακολουθούμε για να πάμε από το ένα σημείο στο άλλο. Είναι λοιπόν λογικό να συμπεράνουμε πως όσο πιο πολλούς «χάρτες» έχουμε «περασμένους» στον εγκέφαλό μας, τόσο καλύτερα θα μας κατευθύνει αυτό το εσωτερικό GPS που μόλις αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε πως διαθέτει ο εγκέφαλος όλων των οργανισμών συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.
Άλλη μια σημαντική λεπτομέρεια είναι πως ο καθένας από εμάς ακολουθεί τη δική του προσωπική διαδρομή, καθώς ο τρόπος που διαμορφώνονται οι συνδέσεις στον εγκέφαλο του καθενός, εξαρτάται από πολλούς και διαφορετικούς γενετικούς αλλά και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Για αυτό άλλωστε πολύ συχνά οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διαφορετικού τύπου αναμνήσεις για να κινηθούν στο χώρο.
Ένα σημαντικό ερώτημα είναι με τι ταχύτητα καταγράφει ο εγκέφαλος αυτές τις πληροφορίες και υπό ποιες προϋποθέσεις; Δεν καταγράφουμε με την ίδια ευκολία π.χ. μια διαδρομή που κάνουμε με τα πόδια με αυτή που κάνουμε με το αμάξι… και τι γίνεται όταν απλά κοιτάω αφηρημένα από το παράθυρο του αυτοκινήτου; Σίγουρα η επιστήμη της νευροβιολογίας έχει πολύ δρόμο ακόμα για να δώσει όλες τις απαντήσεις.
Το σίγουρο είναι πως κάθε φορά που πάμε βόλτα με τα παιδιά μας, στο πάρκο, στο κέντρο της πόλης, στο βουνό, είναι καλό να τα ωθούμε να παρατηρούν το χώρο από τον οποίο περνάνε.
Κάθε φορά που ταξιδεύουμε είναι καλό να προτρέπουμε τα παιδιά βλέπουν τη διαδρομή και να τους εξηγούμε από πού περνάμε.
Κάθε φορά που τα παιδιά μας κάνουν βόλτα με το ποδήλατο είναι καλό να τα καθοδηγούμε να βρίσκουν μόνα τοους το πού θα στρίψουν κλπ. Γιατί στον εγκέφαλό τους η κάθε πληροφορία βρίσκει τη θέση της μέσα σε ένα μεγάλο χάρτη.
Οι δυνατότητες και η χωρητικότητα του εγκεφάλου δεν έχουν ακόμα μελετηθεί. Το σίγουρο όμως είναι πως κάθε ανάμνηση από τις βόλτες και τις διαδρομές που τα παιδιά μας έχουν κάνει μπορεί να τα βοηθήσει να εντοπίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν… όποια κι αν είναι αυτή.
Μαρία Δοκοπούλου, Βιολόγος-Εκπαιδευτικός Βθμιας Εκπ/σης
