Οι γονείς προβληματίζονται, αρκετές φορές δικαιολογημένα, όταν δεν μπορούν να κατανοήσουν την ψυχική διάθεση του έφηβου παιδιού τους. Σε όλη τη διάρκεια της εφηβείας οι γονείς χρειάζεται να είναι σε συναισθηματική εγρήγορση και να παρακολουθούν διακριτικά αλλά σθεναρά την πορεία της. Με άλλα λόγια, να είναι δίπλα στο παιδί και να το στηρίζουν, χωρίς να προσπαθούν με αυταρχικό τρόπο να επιβληθούν.
Η εφηβεία διαρκεί αρκετά χρόνια σε σχέση με την ήδη σύντομη πορεία ζωής που έχει διανύσει ο έφηβος. Στοιχειοθετεί το πέρασμα από την ξεγνοιασιά της παιδικής ηλικίας «στον κόσμο των μεγάλων» και επιφέρει αμέτρητες αλλαγές, τόσο σωματικές όσο και ψυχο-συναισθηματικές δημιουργώντας ταυτόχρονα αίσθημα αβεβαιότητας στον έφηβο για τα αποτελέσματα αυτών των αλλαγών.
Η αποδοχή του εφήβου από τους γονείς του είναι το πρώτο και βασικό ζητούμενο. Δεν χρειάζεται οι γονείς να θεωρούν ότι πρέπει να λάβουν κάποια ιδιαίτερα μέτρα για να αντιμετωπιστεί η εφηβεία, αφού πρόκειται για μια φυσιολογική και αναπόφευκτη διαδικασία στην πορεία κάθε ανθρώπου προς την ενηλικίωση, κάτι που όσο κοινότυπο κι αν ακούγεται, αρκετοί γονείς ξεχνούν.
Το δεύτερο ζήτημα είναι πώς οι γονείς, έχοντας αποδεχτεί αυτή τη φάση, μπορούν να προφυλάξουν τον έφηβο από επικίνδυνες συμπεριφορές. Ο έφηβος και των δυο φύλων μέσα από επικίνδυνες συμπεριφορές αναζητά την επιβεβαίωσή του σαν αυτόνομη ύπαρξη. Δεν είναι μεγάλος, αλλά δεν είναι και παιδί, το σώμα του αλλάζει, οι ορμόνες του δημιουργούν σύγχυση και φόβο, οι σεξουαλικές ενορμήσεις το εξιτάρουν και το διχάζουν. Ο έφηβος ‘επαναστατικοποιείται’. Είναι εγωκεντρικός και πολλές φορές αδιάφορος για τους άλλους, αυθάδης προς την εξουσία πρώτα των γονιών και μετέπειτα όλου του κοινωνικού μορφώματος που τον περιβάλλει, θέλει να αλλάξει τον κόσμο. Παρορμητικός αλλά και ιδιαίτερα ευαίσθητος σε κάθε κριτική, αναζητά την αλήθεια για τα μεγάλα ερωτήματα που του δημιουργούνται. Η ειλικρίνεια αλλά και το προσωπικό παράδειγμα των γονιών είναι πολύ σημαντικά σ’ αυτή τη φάση. Ο έφηβος απομυθοποιεί και μπορεί να το κάνει με σκληρό κι απόλυτο τρόπο. Αυτό που χρειάζεται να ξέρουν οι γονείς είναι, πως πρώτα το ίδιο το παιδί έχει πονέσει, αν έχει διαπιστώσει υποκρισία και ασυνέπεια εκ μέρους τους.
Το νέο σημείο αναφοράς για τον έφηβο είναι το σώμα του. Η έντονη ορμονική λειτουργία που ραγδαία το αλλάζει και η συνειδητοποίηση μιας σεξουαλικής επιθυμίας που ζητά να εκτονωθεί, γίνονται κυρίαρχα. Η καταπίεση, η ηθικολογία και η μυστικότητα δημιουργούν προβλήματα. Η καταστολή των σεξουαλικών ενορμήσεων των εφήβων μέσα από την αντιφατική ηθική των γονιών δεν εμποδίζει στην πραγματικότητα τις σεξουαλικές σχέσεις. Ο έφηβος θέλει να νιώσει το σώμα του, να καταλάβει τι του συμβαίνει, ‘να ζήσει’. Όταν αυτή του η ανάγκη αμφισβητείται είτε από εξωτερικούς παράγοντες είτε από τα δικά του απωθημένα ένστικτα αρχίζουν να λειτουργούν ασυνείδητα οι άμυνες, η θωράκιση.
Η θωράκιση του χαρακτήρα είναι ένας μηχανισμός άμυνας που ξεκινάει από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Πρόκειται για τον τρόπο με τον οποίο δομείται η προσωπικότητα και αποκτά τα βασικά της χαρακτηριστικά. «Η θωράκιση αντιπροσωπεύει τη σωματική πλευρά της διαδικασίας της απώθησης και εμπλέκει ομάδες μυών που αποτελούν μεταξύ τους μια λειτουργική ενότητα (…) Παράλληλα μειώνει την δυνατότητα της ελεύθερης κίνησης της ενέργειας στον οργανισμό αποτελώντας τη βάση για τη μελλοντική νεύρωση.» (Μ. Κόμη, Ανάλυση του Χαρακτήρα).
Στην εφηβεία, η εκδήλωση της θωράκισης έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Το σώμα του εφήβου είναι συχνά άκαμπτο, ‘μπλοκαρισμένο’. Ενδεικτικά θα αναφερθούμε σε κάποια από αυτά τα μπλοκαρίσματα.
Υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στο αγόρι και στο κορίτσι:
- Το σώμα του αγοριού εμφανίζει το μπλοκάρισμα κυρίως στην περιοχή του θώρακα που είναι φουσκωμένος κι ακίνητος γιατί το αγόρι συγκρατεί την αναπνοή του από φόβο να μην αφεθεί. Ένα άλλο σημείο που μπορούμε να δούμε μπλοκάρισμα είναι τα μάτια: είναι ακίνητα και ανέκφραστα από φόβο μην κλάψει, μη φανεί πως αντιδρά σα μωρό ενώ θέλει να φαίνεται άντρας.
- Όπως το αγόρι, έτσι και το κορίτσι φοβάται να αφεθεί. Εμφανίζει τη θωράκιση κυρίως στο λαιμό και αντανακλά την καταπιεσμένη σεξουαλικότητα που ανταποκρίνεται στο στερεότυπο ενός κοινωνικά προσδιορισμένου ρόλου. Ακαμψία επίσης παρουσιάζεται στο πρόσωπο και κυρίως στο κάτω σαγόνι που είναι σφιγμένο γιατί συγκρατεί συναισθήματα, συνήθως θυμό. Όπως αναφέραμε παραπάνω, αυτές είναι μόνο ορισμένες από τις σωματικές ενδείξεις που μπορούμε να έχουμε.
Με βάση όλα τα παραπάνω, πρέπει να έχουμε υπόψη τα εξής για την επικοινωνία μας με τους έφηβους:
- Οι έφηβοι και των δύο φύλων δεν εκφράζονται εύκολα με λόγια. Λεκτικά, το παιδί μπορεί να λέει κάτι εντελώς διαφορετικό ή και αντίθετο από αυτό που νιώθει.
- Μια περισσότερο προσεκτική ματιά σ’ αυτό που συνηθίζουμε να λέμε ‘γλώσσα του σώματος’ μπορεί να είναι χρήσιμη αλλά και σωτήρια. Χωρίς να χρειαστεί οι γονείς να κάνουν πολλές ή ενοχλητικές για τον έφηβο, ερωτήσεις που θα εγείρουν αντίδραση και πιθανόν δεν θα πάρουν ποτέ απάντηση. Η προσεκτική παρατήρηση είναι ένα απλό εργαλείο τις περισσότερες φορές αλάνθαστο, αν χρησιμοποιηθεί με σύνεση και ενδιαφέρον. Το σώμα και οι εκφράσεις του μπορούν πραγματικά να καθοδηγήσουν τους γονείς στο να ‘διαγνώσουν’ τη διάθεση του εφήβου. Η πρόληψη μέσω της σωστής παρατήρησης μπορεί να αποτρέψει διάφορες δυσάρεστες καταστάσεις.
- Η συζήτηση με τον έφηβο απαλλαγμένη από νουθεσίες και υπερ-εγωτικές οδηγίες, με ειλικρίνεια κι ενδιαφέρον μπορεί να βοηθήσει να αποφευχθούν ακραίες στάσεις όπως π.χ. χρήση ναρκωτικών ή νευρική ανορεξία, που μπορεί να έχουν μοιραία αποτελέσματα.
Αυτό που τελικά απαιτείται, είναι οι γονείς να παραμένουν ενήλικοι. Να αναζητήσουν τη χρυσή τομή. Χωρίς να είναι άκαμπτοι και αυταρχικοί αλλά ούτε αδιάφοροι και ‘δημοκρατικοί’ να μπορέσουν να οριοθετήσουν τον έφηβο παρέχοντάς του τόση αυτονομία όση χρειάζεται για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις αυτής της φάσης με ασφάλεια κι ελευθερία.
Γράφει η Ευτυχία Κατσανδρή (Κοινωνιολόγος – Σωματική Ψυχοθεραπεύτρια, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
