Ο Ρόλος του Παιδαγωγού στην Ψυχολογική Ωρίμανση του Εφήβου

Ο Ola Raknes[1] θέτει τη βασική ερώτηση που χρειάζεται να απαντήσει το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα: "Με ποιο τρόπο μπορεί το σχολείο να προετοιμάζει καλύτερα τους εφήβους, ώστε να μπορούν να αποκτήσουν περισσότερο ενδιαφέρον, ικανότητα και χαρά στη δουλειά και στη ζωή;"

Η ιδιότητα του παιδαγωγού ανάμεσα στα άλλα, έχει και την έννοια του ανθρώπου που δίνει αγωγή, δηλαδή κατεύθυνση στο παιδί. Ένας από τους ρόλους του εκπαιδευτικού είναι να προβληματιστεί αν το σχολείο δημιουργεί στον έφηβο μαθητή έντονες συγκινήσεις.

Όπως έλεγε ο Freud "Μεταφέραμε πάνω τους [στους δασκάλους] τον σεβασμό και τις προσδοκίες που στη μικρή ηλικία μας είχαμε μέσα μας για τον παντογνώστη πατέρα μας."

Ο έφηβος μέσα στο χώρο του σχολείου στηρίζεται στον εκπαιδευτικό. Ασυνείδητα, αντιλαμβάνεται την προσωπικότητα και την πορεία εξέλιξης του εκπαιδευτή. Αισθάνεται την ανάγκη της δημιουργίας ενός προτύπου. Χρειάζεται μια ενήλικη φιγούρα με κύρος αλλά και ικανότητα. Έναν εκπαιδευτικό ικανό τόσο στην μετάδοση των γνώσεων όσο και στην υπεράσπιση των αξιών με σθένος και σταθερότητα.

Ο εκπαιδευτικός είναι πομπός πολλαπλών μηνυμάτων προς τον έφηβο. Ο διάλογος με τον εκπαιδευτικό είναι σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση των ιδανικών και της στάσης που θα κρατήσει απέναντι στην κοινωνία ο έφηβος, τώρα και αργότερα, γιατί του επιτρέπει να κατανοήσει την πραγματικότητα.

Η ανάγκη που έχει ο έφηβος είναι να πρωτοστατεί σε όλους τους τομείς της σχολικής – και όχι μόνο – ζωής. Θέλει, μέσα από την εκπαιδευτική σχέση να ανακαλύψει τον εαυτό του, την ταυτότητά του, το περιβάλλον του. Αυτά τα στοιχεία του προσδίδουν αυτονομία που σε αυτή τη φάση της ζωής του είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την ύπαρξή του. Σε αυτό το σημείο έρχεται η παρέμβαση του παιδαγωγού. Αν αφήσει τον έφηβο μαθητή να έχει τον παθητικό ρόλο του αποδέκτη μιας κουλτούρας, καρφωμένο επί ώρες στο θρανίο, συμβάλει στη δημιουργία μιας ανεσταλμένης προσωπικότητας.

Ο παιδαγωγός χρειάζεται να λάβει υπόψη τη διαφορετική σε κάθε μαθητή δυνατότητα μάθησης, να εξειδικεύσει, να προγραμματίσει, να δώσει κίνητρα. Η ωριμότητα του εφήβου προκύπτει από την αξιοποίηση και χρήση του υλικού που θα του δώσει ο παιδαγωγός μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια. Ωρίμανση σημαίνει ελευθερία να επιλέγει τη δέσμευση που επιθυμεί. Η διαδικασία αυτή δεν είναι μόνο νοητική. Η συσσώρευση γνώσεων δεν αρκεί. Ένα έξυπνο παιδί με καλές επιδόσεις στο σχολείο δε συνεπάγεται ένα ώριμο παιδί. Η σχέση με τον παιδαγωγό μπορεί να αποτελέσει σημείο εκκίνησης της ψυχολογικής ωριμότητας του εφήβου καθώς η επικοινωνία τους γίνεται σε δύο επίπεδα, ένα συνειδητό και ένα ασυνείδητο. Δηλαδή, καθώς συναντώνται οι ασυνείδητες επιθυμίες και των δύο, προσδιορίζουν και διαμορφώνουν τη μεταξύ τους σχέση, η οποία λειτουργεί σε πολλά επίπεδα, σωματικό, ψυχικό, νοητικό κλπ.

Ένας παιδαγωγός που επιμένει στις εντολές και τις απαιτήσεις μόνο και μόνο επειδή έχει την εξουσία να το κάνει, θα συγκρουστεί με τον έφηβο και θα δημιουργήσει χάσμα. Το αποτέλεσμα για το παιδί είναι η αίσθηση ματαίωσης της επιθυμίας του για μάθηση και διερεύνησης της πραγματικότητας, αποστασιοποίηση και από τον εκπαιδευτή και από τον θεσμό που υπηρετεί. Ιδανικά ένας παιδαγωγός είναι τόσο κοντά στο παιδί αλλά και αποστασιοποιημένος τόσο ώστε να αποφύγει την ταύτιση. Αν σε ασυνείδητο επίπεδο ο εκπαιδευτής ταυτίζεται με το παιδί, προβάλει επάνω του τις δικές του επιθυμίες, η σχέση καθηλώνεται, δεν υπάρχει ανάπτυξη. Ο έφηβος μπαίνει σε κατάσταση σύγχυσης, δημιουργεί απωθημένα που μπλοκάρουν την ωριμότητα σε ψυχικό επίπεδο.

Ένας παιδαγωγός με ισορροπημένη προσωπικότητα, με κύρος και αγάπη για τον εαυτό του καταρχήν αλλά και για αυτό που κάνει, συμβάλλει στη δημιουργία ψυχικά ώριμων και κοινωνικά ενεργών ενηλίκων.